اگر بسیار مردان وزنان به خواندن این نگاشته نیاز ندارند اما دانستن درباره این دشواری وپاسخ هایی که دختر یکی از روحانیان بسیارتند رو به آن میدهد
برای بسیاری دیگر سودمند است |
دختر آیت الله صادق خلخالی کیان نظام اسلامی زیر چادر من پنهان نیست |
فاطمه صادقی : دختر آیت الله صادق خلخالی (صادقی گیوی)
از حرف زدن در مورد حجاب خسته نمی شوم. در تمام سالهای کودکی و جوانی ام، «حجاب»
بخشی
از زندگی من بوده و سرنوشت مرا تعیین کرده است. با آن بزرگ شده ام. دو رو
برم در خانواده تقریباً همه محجبه اند و مادرم هنوزهم مرا به خاطر، به قول
خودش «اهمال و کوتاهی در حجاب» نبخشیده است. حجاب بزرگترین چالش فردی و
سیاسی زندگی من بوده است. بعدها وقتی از کودکی درآمدم، به دانشگاه رفتم و
خواندم و دیدم که بزرگترین چالش زندگی زنانی بوده است که من حتی با آنها در
بسیاری جهات دیگر متفاوتم.
بگذارید
برایتان بگویم تجربه تلخ من با حجاب چگونه آغاز شد؟ به خاطر دارم روزی را
که برای نخستین بار می بایست جلوی پسرهای فامیل که با آنهاهم بازی بودم و
در بسیاری موارد با آنها رقابت می کردم، روسری بپوشم. حس تحقیر می کردم.
احساس می کردم فلج شده ام و در نگاه آنها خُرد. بخصوص در نگاه یکی شان می
خواندم که : «دیدی بالاخره چطور مغلوب شدی؟» قضیه اما فقط مربوط به پوشش
نبود. بس
فراتر از این بود. موارد متعددی اتفاق می افتاد که وقتی سخت سرگرم بازی یا
به خود مشغول بودم، صداهایی عتاب آلود از گوشه و کنار می آمد که : «درست
بنشین، لباست را درست کن. همه جایت پیداست. روسریت را بکش جلو، چادرت عقب
رفته، گردنت پیداست، موهایت پیداست و ...» هرگز نمی دانستم معنای پس پشت
این عتاب و خطابها چیست و اصلاً چرا باید به این شیوه مورد خطاب قرار گیرم.
چیزکی
شورش وار در تمام آن سالها در من رشد می کرد و من در تلاش بودم تا با
انواع ترفندهایی که می‌شناختم میان انتظارم از خودم و انتظار دیگران از من
که رابطه پیچیده‌ای توأم با عشق و نفرت را با آنها تجربه می کردم، برقرار
کنم. هر چه بیشتر کتابهای مطهری را می خواندم، کمتر قانع می شدم و دست آخر دیگر اصلاً خود را طرف خطاب او نمی دانستم.از
نظر من او روحانی‌ای باسواد بود که خیلی چیزها می‌دانست ولی در مورد
تجربه‌های شخصی و اجتماعی از حجاب هرگز هیچ . نمی توانستم برایش احترام
زیادی قائل باشم. برج عاج نشینی این روحانی و عالم دینی که مرگش نیز در جو
آن سالها تأسف آور هم بود، به نظرم نابخشودنی می‌آمد. او چه می دانست پوشیدن روسری که در آن عالم بچگی هیچ نیازی به آن نیست، چه حسی دارد؟ کمتر
از آن می دانست که برای من پوشیدن حجاب برای نخستین بار به مردن می‌مانست و
نمی‌توانستم خودم را قانع کنم که چرا یک کودک دختر، که هیچ علامتی از
زنانگی در او مشاهده نمی
شود، به صرف اینکه به سن خاصی رسیده باید روسری و بعدها هم چادر سر کند.
حال گیرم که مزایایی که او در کتاب مسأله حجاب از آنها یاد می کرد و من
هرگز تا به امروز به آنها پی نبرده‌ام، حقیقت داشته باشند.
تجارب و تحقیرهای شخصی من و دیگران از حجاب در هیچیک از کتابهای جلد اعلای روحانیون حوزه که بارها و بارهاهم
تجدید چاپ شده اند، یافت نمی شود. کمتر از آن در شعارهای رنگارنگی که برای پاسداشت این وظیفه خطیر به خورد ما می دهند. بگذارید بگویم که بعد از آن تجارب کودکی تحقیر آمیز ترین جمله‌ای که در مورد حجاب شنیده‌ام این جمله بوده است که: « حجاب برای زن مثل صدف است برای گوهر!» می
توانستم جملاتی با شأن بیشتر از این قبیل که :« خواهرم، حجاب تو کوبنده تر
از خون من است!» را تحمل کنم، اما جمله فوق راهرگز. در جمله نخست توهینی
نهفته است که برای هر انسانی قابل درک است. بی آنکه سازنده یا سازندگان آن
را دیده باشم، می توانم حدس بزنم که در روانشناسی تخریب شخصیت باید زبر
دست بوده باشند. شماهم می توانید حس کنید چرا در این جمله ستایش با تحقیر
توأم می شود. با تعریف از زن، اما، فقط به عنوان موجودی که باید زیبا باشد.
بگذریم. اینها را شما بس بهتر از من می دانید. در جمله بعدی اما نوعی
شأنیت را احساس می کنم... از مبارزه جویی اش همراه با احترامی که برای
زنانگی من قائل می شود، خوشم می آید، ولو آنکه مرا نفهمد و از منِ زن سرسری
بگذرد.
بزرگتر
که شدم، اما قضیه ابعادی پیچیده تر به خود گرفت. تقریباً به زودی متوجه
شدم که باید میان روسری و چادر فرق بزرگی قائل شوم. اگر روسری برای کنترل
جنسی من بود؛ البته به شیوه ای بس ناموفق، یا برای آن بود که کم کم مرا از
عالم بچگی بِکنند و به زور زنم کنند و زن بودن را به خوردم بدهند، بحث چادر
چیز دیگری بود. می دیدم که مادرم و بسیاری دیگر از زنان دور
و برم از چادر به شیوه های مختلف استفاده می کنند. هرجا هر چادری را نمی
پوشند و تازه هر جایی هم خیلی تنگ رو نمی گیرند. بویژه وقتی قرار بود
روحانی معظمی قدم به خانه ما بگذارد یا آنکه ما قرار بود نزد روحانی معظمی
برویم، می دیدم که خانمها ازهمیشه تنگ تر روی می گیرند و طبیعتاً در این
میان دائماً با این خطاب روبرو می شدم که : «مواظب حجابت باش!»، یعنی آنکه
تنگ رو بگیر. آیا این آقایان نامحرم تر از بقیه مردها بودند؟ به نظرم
آری.هرچه درجه و مقام بالاتر می رفت، صورت باید بیشتر پوشیده تر می ماند.
حجاب با قدرت همواره پیوندی ناگسستنی داشته
است.
چادر
فقط یک پوشش نبود و نیست. با چادرهزار نوع فاصله گذاری، کدگذاری،همرنگ
شدن، متمایز شدن، و امتیاز دهی و امتیازگیری و ... صورت می گرفت و می گیرد.
من نیز باید می آموختم که در سلسله مراتب قدرت اریستوکراتیک روحانیت چگونه
از چادر باید استفاده کرد. چطور باید آن را به ابزار قدرتی بدل کرد و بر
دیگران اعمالش کرد.
باید می آموختم چگونه علائم و نشانه ها را به کار بگیرم و با آن برای خودم
سری میان سرها بشوم، به رسمیت شناخته بشوم، دیده شوم، مزایا به من تعلق
گیرد. ثابت کردم که استعدادش را ندارم.
صرف
پوشیدن روسری و مانتوهم کافی نبود؛ همچنانکه وقتی برای نخستین بار یواشکی
مانتو وروسری را آزمایش کردم، احساس برهنگی می کردم.
امروز می دانم که بیش از احساس عریانی جسمی، عاری شدن از آنهمه عقبه، از
آنهمه علامت گذاری، از آنهمه مزیت و تشخص و اعتبار، از آن اریستوکراسی بود
که آشفته و پریشانم می کرد. پوشیدن مانتو وروسری با همه ترسها و خطرهایش،
اما مزیتی ماجراجویانه و بس چشمگیر داشت. مرا در کنار بسیاری چیزهای دیگر
وادار ساخت تا به دنبال بی بهره شدن از مزایای اجتماعی و سیاسی ای که با
حجاب و چادرهمراه بود، قدم در راهی دیگر بگذارم. با پوشیدن مانتو و روسری،
بی هویت و خالی شدم و حال نیاز بود که هویت جدیدم را خودم بسازم.
مطمئنم
که کسان بسیاری این تجارب را از سر گذرانده اند و من در این میان تنها
نیستم. مجاز نیستم در اینجا از آنها یاد کنم، اما برایشان سخت احترام
قائلم. تنها می کوشم از خلال گشودن این تجربه شخصی به این پرسش پاسخ دهم که
چرا حجاب چالشی اساسی برای ما زنان است و نمی توان از آن به سکوت گذاشت.
خاصه در این روزها که مسأله ابعادی تلخ به خود گرفته است.. تو گویی می شود
یک
شبه همه مبارزات و چالشهایی را که زنان بسیار در این راه متحمل شده اند،
نادیده گرفت. به گمان من این امر غیر ممکن است. نمی خواهم در اینجا پر دور
بروم و از این حرف بزنم که بحث پوشش آزادانه در کنار بحث آموزش از نخستین
خواسته های زنانی در ایران بوده است . کتابهای تاریخی پر اند از ماجرای
زنانی که همچون من از این پوشش همراه با مزایای نخواستنی آن حس تحقیر داشته
اند و حتی بعضاً به همین خاطر مجبور شده اند در کنار دولت هایی بایستند که
از آنهاهیچ دل خوشی نداشته اند، بلکه تنها مزیتشان این بود که بعد از گذر
از دالانهای تنگ تاریخ پر از وحشت زنانه،
دستکم به این امر رضایت دادند که زنان تا حدودی از پستوی خانه در بیایند.
امثال محترم اسکندری و صدیقه دولت آبادی و تاج السلطنه و مهر انگیز
منوچهریان و نویسندگان شجاع عالم نسوان که در نهایت قربانی بی پروایی خود
شدند، تنها مشهورترین‌های این تاریخ اند.
برای من چالش حجاب اما تنها به پوشیدن یا نپوشیدن مانتو و روسری یا چادر خلاصه نشد. بحث دیگر بر سر خود پوشش اجباری بوده و
هست. در تمام این سالها چالش ابعادی دیگر و وسیعتر به خود گرفت و از بحث فردی به بحثی اجتماعی و سیاسی بدل شد. کیست
که نداند در تمامی این سالها «بی حجاب» بودن از مؤثرترین حربه ها برای
خاموش کردن صدای زنان معترض بوده است. بی حجابی با ضد انقلاب بودن یکی شد و
این واقعیت به سادگی نادیده گرفته شد که اگر نگوییم اکثریت زنان، اما
تعداد کثیری از آنها که در انقلاب شرکت جستند و شعار «مرگ بر شاه» سر
دادند، بی حجاب بودند. از
اینهم نمی گویم که پس از انقلاب، حکومت
تازه تأسیس پس از یک مدارای موقتی با تغییر ناگهانی لحن و گفتارخود زنان
بی حجاب را ضد انقلاب و مزدور امپریالیسم خواند و تظاهرات گوناگون زنانی را
که حجاب اجباری را زیر سؤال بردند، سرکوب کرد. اینها قضایایی هستند که
بعدها به کرات روایت شده اند. حتی برای خود من نیز در آن عالم کودکی کم کم
این موضوع بس بدیهی به نظر می آمد که کسی که حجاب ندارد، ضد انقلاب است.
تنها بعدترها بود که به یاد آوردم و فهمیدم که زنان خانه نشین مذهبی از قضا
کمتر از بسیاری دیگر در تظاهرات ضد رژیم شاه شرکت جستند و بسیاری از نسل
های قدیمی محافظه کار آنها که دیگر خود را صاحب
بی چون و چرای انقلاب می دانستند و از مزایای حکومت اسلامی چه بهره ها که
نبردند، اصلاً قبول نداشتند که زن بتواند به تظاهرات برود و فریاد بزند. در
خانه خودمان و در میان خویشان دور و نزدیک این جدال را از نزدیک تجربه
کردم و در موارد دیگر نیز شاهد آن بودم. بسیاری از این بانوان محترم از
شنیدن اینکه زنان در خیابان جیغ می کشیدند و بر ضد شاه فریاد سر می دادند،
مو بر اندامشان راست می شد. بسیاری دیگر برای خود و دخترانشان ننگ می
دانستند که زن از پلیس باتوم بخورد و یا دستگیر شود و شب را مجبور باشد در
پاسگاه و
میان یک مشت مرد شب را صبح کند. بارها شاهد مرافعه هایی از این قبیل در
میان اطرافیانم بودم که: « برای دختر این کارها عیب است.» امروز
اماهمان آدمها عقبه رویه سرکوبگرانه دولت اسلامی را تشکیل می دهند و
تشویقش می کنند که بر دختران باصطلاح بدحجاب سخت بگیرد، چون وضع شهرمان
«غیر قابل تحمل» شده و وقتی دختران با این «سر و وضع» به خیابان می آیند،
«کیان خانواده ها به خطر می افتد». حق دارند.در
گفتاری که زن در بهترین حالت
مروارید صدف است و زینت المجالس، دیدن دختران و زنانی که از زینت بودن به
ستوه آمده اند، عجیب است و بهترین کار آن است که با مشت و لگد بار دیگر
وادارشان کنیم زنانگی را به یاد بیآورند.
نسل
من با تعجب تمام به همه این تغییرات می نگریست و برای این پرسش ساده که
اصلاً حجاب اجباری چرا هست و این دعوا بر سر چیست؟ هیچ جوابی نمی جست و
نجسته است.
در سرزمینی که آموزه های دینی در بسیاری موارد دیگر به راحتی نادیده گرفته
می شوند، چرا بر سر حجاب زنان که تازه بر سر تفسیر آن در شرع اینهمه
اختلاف وجود دارد و معلوم نیست که از محکمات باشد، اینچنین پافشاری می شود؟
آرزو می کردم یک بار کسی یافت شود و پاسخی قانع کننده داشته باشد.
وقتی از یکی از روحانیون بسیار مشهور در مورد حجاب شرعی پرسیدم، با مضمونی شبیه به این پاسخ
داد: «در شرع چنین حجابی نداریم. مسأله عرفی است.» و دیگری که بازهم از روحانیون مشهور زمان خود و مدرس حوزه و دانشگاه بود برایم فاش گفت که اصلاً حجاب در شریعت به معنای پوشش سر نیست و
در کمال تعجب حتی مرا نیز دعوت کرد که در رویه خودم در مورد پوشش تجدید
نظر کنم. با اینحال هیچیک از آنها هرگز عقیده خود را به صراحت برای عموم
بیان نکردند؛ همچنانکه بسیاری دیگر نیز امروز چنین نمی کنند. می دانیم که
آن معدودی هم که
شهامت داشته اند، چگونه خلع لباس و متحمل مجازات های دیگر شده اند.
برای
بسیاری از مایی که این دوران را گذرانده ایم، کتابهای آقای مطهری و امثال
او حتی اگر به شکرانه بودجه های هنگفت وزارت ارشاد و سازمان تبلیغات اسلامی
هزاران بار دیگرهم چاپ شود، پاسخگوی پرسش ساده بالا نیست. حتی خود او نیز
به خوبی به این امر واقف بود که دیدگاه روحانیت ارتجاعی دیگر نمی تواند
پاسخگوی نسل جدید
باشد. ازهمین رو کتاب خود را «مسأله حجاب» نامید و در آن تلاش کرد تا
رویکردی به اصطلاح علمی را نسبت به این مسأله خطیر در پیش گیرد. اما گمان
نمی کنم که خود او نیز می توانست رویه ای اینچنین را که در نهایت منجر به
تخریب کل ماجرا و حذف مسأله شده است، تخیل کند.
در تلاش برای به کرسی نشاندن دعوی حجاب، کتاب او بارها و بارها مورد تبلیغ، خوانش، بازخوانی و بازهم بازخوانی هر چه بیشتر
قرار گرفته است. جالب
آنکه نظام اسلامی با این کار نشان داده است که هنوز از مطهری و افکار او
گامی فراتر نگذاشته و قادر نبوده متنی بهتر از آن را تولید کند، آنهم برای
موضوعی که نه تنها کیان خانواده ها بلکه دیگر هستی و نیستی دولت اسلامی به
آن وابسته شده است. در
فرصت هایی که برای این موضوع گاه و بیگاه به کتابفروشی های قم و تهران سرک
کشیده ام، و در متن هایی که دستکم من خوانده ام، مطهری هنوز هم دست بالا
را دارد. دیگران در بهترین حالت حاشیه هایی بر افکار او
تولید کرده اند که خود بعضاً حاشیه هایی بر افکار راسل و روسو و دیگران
بوده اند. آری، موضوعی به این مهمی که گفته می شود باهویت زن مسلمان ارتباط
تنگاتنگ دارد، تنها با مراجعه به آرای معدودی از فیلسوفان غربی امکان
توجیه داشت.
بحث
حجاب که سرنوشت بسیاری از دختران و زنان ما را تعیین می کند، به لحاظ نظری
از فقیرترین موضوعات بوده و هست و دلیل آنهم روشن است. تلاشهای نظری از
پیش از
انقلاب تاکنون قادر نبوده اند پا را فراتر از آن چیزی بگذارند که مطهری
زمانی گذاشته است. این بحران و آشفتگی بارها از سوی دست اندرکاران نیز تحت
این عنوان که «باید کار فرهنگی کرد» مورد تأکید واقع شده است. اما واقعیت
آن است که اتفاقاً کار فرهنگی زیاد شده، اما کفگیر به ته دیگ رسیده است.
همان هایی که در تمام این سالها کار فرهنگی کرده و موی خود را در این آسیاب
به نظر من بی جهت سپید کرده اند، می دانند که در این مورد حرف جدیدی وجود
ندارد. حرفها و استدلالها همان حرفهای قدیمی است. هر آنچه باید گفته می شد،
گفته شده و چیزی نگفته باقی نمانده است. ازهمه
چیز برای توجیه حجاب بهره گرفته شده است. بیایید اعتراف کنیم که متأسفانه
این حنا دیگر رنگی ندارد و تنها باید به زور متوسل شد. آنچه در این باب
نوشته شده، نه تنها امثال مرا که با آن فرهنگ بار آمده ایم نتوانسته قانع
کند، بلکه پاسخگوی بی شمار پرسش های نسل امروز نیست که دیگر از تکرار بی
پایان و هذیان وار این مکررات سخت به ستوه آمده است.
....
نه
در نظام اسلامی و نه درهیچ نظام دیگری حجاب نمی تواند بر اساس دلایل شرعی
اجباری باشد و مسلماً اینکه حکومت نمی تواند در این مسأله به زور متوسل
شود.. از اینرو قانون مجازات اسلامی نیز در این میان سندی مغایر با شرع
است؛ همچنانکه متخصصین امر اذعان میکنند.
اینها را هم سالیان سال است
که می شنویم و می دانیم. بی شمار مطالب در این باب نوشته شده اند و چه
دلیلی از این محکمتر که چنانچه اختلافی در این باب نبود، چرا پس از گذشت
سالیان بسیار اینهمه وقت و بودجه مصروف این موضوع می شود تا پوشش اجباری را
توجیه کرده و رویه زورگویانه در مورد آن را نیز جا بیندازند. گو اینکه هر
چقدر بیشتر نوشته می شود، کمتر نتیجه می دهد و کمتر قانع کننده می شود، از
آنرو که میان دستگاههای ذیربط و خود مراجع و متخصصان نیز در این باب
اختلافات جدی وجود دارد.
از
اینهم نمی گوییم که رئیس جمهور محترمی که خود را مهرپرور می نامد، وقتی در
مورد حجاب از او پرسیدند، چگونه با عوام فریبی پاسخ داد: « آیاهمه مشکلات
ما خلاصه شده در دو تا موی خانمها؟ آیادر مملکت هیچ کار دیگری وجود ندارد
که انجام بشود؟»
جدال
دائمی خیابانی در
مورد حجاب این روزها رنگ دیگری به خود گرفته است. قرار است همه چیز از نو
زیر چکمه له شود و کسی هم دم بر نیاورد. حتی کسانی که خود روزی به نام شرع
همه اینها را توجیه می کردند، اکنون گرفتار صدای شوم چکمه شده و زبان در
کام کشیده اند. بنابراین مسأله دیگر به هیچ رو بر سر انتخاب میان کار
فرهنگی و کار نظامی در مورد حجاب نیست. مسأله بر سر خود حجاب اجباری است.
از بسیاری نسلهای پیش از من تا به امروز هر روز این صدا رساتر به گوش می
رسد که به هر دلیل و با هر توجیهی بسیاری از زنان دیگر نمی خواهند هیچ نوع
پوشش سری را اعم از چادر، روسری یا به هر شکل دیگری تحمل
کنند. این صدا آنقدر واضح، آنقدر بلند و آنقدر دیرینه و تاریخ دار است که
برای شنیدن آن به لوازم کمکی هیچ نیازی نیست. همه خوب می دانند که برای
موضوع حجاب تنها یک راه حل وجود دارد و آنهم واگذاری امر پوشش به انتخاب فردی خود زنان است. اگر
کیان خانواده، اجتماع، و حکومت اسلامی به حجاب وابسته شده است، پس لاجرم
اشکال را باید در آن کیان، در بنیاد آن خانواده، در آن اجتماع و در آن
حکومت جست که خود تجدید نظری جسورانه
اما ضروری را می طلبد. اما
در واقع چنین نخواهد شد، یا لاقل نه به این زودی. اکنون نظام اسلامی یا
دستکم بخشهای مهمی از آن تهاجمی تر از همیشه با زنان برخورد می کنند؛ به
گونه ای که از ابتدای انقلاب تاکنون در هیچ حکومتی چنین رویه تهاجمی را نمی
توان سراغ کرد. باید پرسید چه چیز این خشونت و تهاجم را که رویکردهای
مربوط به حجاب تنها یکی از بی شمار ابعاد آن را تشکیل می دهد، موجب شده
است؟
حجاب و مأموریت دولت مقدس
نظام
اسلامی ما ازهر دولت و نظام دیگری ولو آنهم اسلامی بوده باشد، همواره برتر
و بالاتر در نظر گرفته شده است. ازهمان ابتدای انقلاب تصور می شد که نظام
اسلامی در ایران موهبتی الهی است. مأموریت مقدس مبارزه با امپریالیسم،
برقراری عدالت جهانی،
آزاد سازی دنیا از چنگال قدرتهای جهانی و خلاصه تغییر جهان به آن سپرده
شده است و بالتبع در این مسیر بسیار چیزها می بایست تغییر کنند. این ادبیات
افت و خیزهای بسیاری داشته است. اما اخیراً در بیانات بسیاری از رجال
سیاسی، در مکاتبات و نامه نگاری های آنها با سران جهان، با پیشنهادهای عجیب
و غریب برای اصلاح دنیا و مردم آن و جز اینها از نو ظاهر شده است؛ هر چند
با در نظر گرفتن وضع اسفناک اقتصادی و اجتماعی و ... دیگر کمتر قانع کننده
است.
می
توانم با همه آن کسانی هم که درست عکس تجربه مرا داشته اند نیز احساس
همدلی کنم. کسانی که بر خلاف من اما باز هم به خاطر آن تعادل مردانه، آن
رابطه قدرت و آن مأموریت مقدس مجبور بوده اند پوشش خود را کنار بگذارند. در
مورد این دومی نیز باید سخن گفت. زیرا به خاطر حساسیت موضوع حجاب و پوشش
اجباری وضعیت زنانی که مجبور بوده اند از خود رفع پوشش کنند، همواره به
حاشیه رانده شده و مسکوت گذارده شده است.
درهر
دوی این گفتارها من با حجابم، هم فاعل بوده‌ام و هم مفعول. آنجا که پای
تعادل در میان است، اگر روسری ام، چادرم عقب برود و اندامم نمایان شود،
فاعلم و تعادل جامعه را، عفت آن را، و خلاصه همه آن چیزهایی را که به دست
آمده در طرفه العینی بهم می زنم. نیز با حجابم به امپریالیسم جهانخوار «نه»
می گویم و به او ثابت می کنم که نظام مقدس از حقانیت بی چون و چرا
برخوردار است. در اینجا تعادل و نظم را برهم می زنم. این هر دو اوج نقش
فاعلی من است. درهیچ مذهب و آیینی تاکنون برای زن
هرگز اینقدر نقش فاعلی و اثر گذاری قائل نشده اند که با حجاب و پوشش به او
داده شده است. درعین حال که درهیچ آیینی نیز زن تا این حد به واسطه زن
بودن تخریب نشده است که ما او را با حجاب اجباری تخریب می کنیم. زیرا حجاب
هم منتهای نقش فاعلی زن است و هم نهایت مفعول بودن او.
من
به حجاب اجباری نه می گویم از آنرو که نه فاعلیت مطلقی را که در آن به من
نسبت می دهند انسانی می دانم و نه آن
مفعولیت مطلق را. من نه می خواهم و نه می توانم با حجابم مسئول عفت و
تعادل جامعه و نظم مستقر یا بی نظمی و آشفتگی آن باشم و نه آنکه با پذیرفتن
آن، خود را انکار کنم.. نگاه من به جهان ازهمان اعتباری برخوردار است که
نگاه هر موجود انسانی دیگر. من و میلیونها مثل من در حجاب نه امنیت جسته‌ایم، نه
زیبایی، نه اخلاق، نه عفت و نه پاکی، و برعکس بی‌حجابی را هم ملازم بی‌عفتی و بی‌اخلاقی و ناپاکی نمی‌دانیم. اصلاً به نظر ما پوشش ملازم
با پاکی و ناپاکی، عفت و بی‌عفتی، تعادل و عدم تعادل نیست. پوشش و حجاب
بحثی یکسره مربوط به قدرت است. کاری به اخلاق و دین ندارد.
